Desinformatie en beïnvloeding tijdens de verkiezingen

Verkiezingen vormen de basis van onze democratie. Het is dus bijzonder belangrijk dat deze vlot, correct, transparant en democratisch verlopen.

De organisatie van de verkiezingen, de stemcomputers en het tellen van de stemmen zijn daarom goed beveiligd in België. Helaas worden de verkiezingsvoorbereidingen en ook de verkiezingen zelf regelmatig aangegrepen door binnen- en buitenlandse actoren om aan beïnvloeding te doen en desinformatie te verspreiden. De kans is groot dat er de komende weken en maanden veel niet correcte en misleidende informatie zal worden verspreid via (sociale) media. Vanuit de overheid roepen we op om steeds kritisch en alert te zijn. 

Desinformatie: een potentieel gevaar voor de democratie

Desinformatie is een verzamelterm voor alle mogelijke vormen van valse, verkeerde of misleidende informatie die doelbewust wordt gecreëerd en verspreid met de bedoeling om meningen of gedrag te beïnvloeden, geld te verdienen of de samenleving schade toe te brengen door bijvoorbeeld te polariseren of onze democratie te ondermijnen. Zowel landen (regeringen), lobbygroepen, bepaalde organisaties maar evengoed individuen verspreiden desinformatie om hun eigen agenda te dienen.

In de context van de verkiezingen hebben dergelijke actoren niet zozeer het doel om de kiezers in een alternatieve waarheid te doen geloven, wel om de bevolking te doen twijfelen zodat het moeilijker is om een onderscheid te maken tussen correcte en foute informatie en tussen feiten en meningen. Dit kan leiden tot instabiliteit en meer verdeling binnen onze samenleving. Bovendien kan ook misleidende informatie verspreid worden om twijfel te zaaien over de legitimiteit, veiligheid en betrouwbaarheid van het stemproces en de technische systemen.

Desinformatie en andere vormen en technieken van beïnvloeding vormen dus een potentieel gevaar voor onze democratie. Bij verschillende recente verkiezingen in het buitenland zijn sterke aanwijzingen dat bepaalde actoren (zowel individuen, groepen, lobbygroepen als zelfs staten) geprobeerd hebben om het stemproces te beïnvloeden. We kunnen niet uitsluiten dat bepaalde actoren mogelijks ook de verkiezingen in ons land proberen te beïnvloeden. Daarom is het belangrijk dat we ons bewust zijn van dit potentieel gevaar en ons hier weerbaar tegen maken, zowel als overheid maar ook als samenleving. 

Welke technieken worden gebruikt voor deze beïnvloeding?

Artificiële intelligentie 

Moderne technologieën en artificiële intelligentie kunnen worden ingezet en vergemakkelijken phishing-pogingen, cybercriminaliteit en manipulatie van informatie. Denk bijvoorbeeld aan deepfakes, dit zijn audio en videobeelden die via kunstmatige intelligentie bewerkt of gemanipuleerd zijn. Zo kan men video's maken waarin mensen dingen zeggen of doen die ze nooit gezegd of gedaan hebben. Door deze technologieën wordt gecreëerde informatie vermengd met feiten, of krijgen we te maken met onder andere geautomatiseerde accounts die gebruikt worden voor netwerken van nepvolgers, gemanipuleerde video’s of gerichte reclame. Sociale media hebben hierbij een grote impact aangezien deze voor veel mensen de voornaamste bron zijn om nieuws te vinden, lezen, bekijken en delen.

Algoritmes

Op sociale media platformen wordt bovendien gebruik gemaakt van bepaalde algoritmes om kiezers te bereiken en de boodschappen van campagnevoerders te verspreiden. Door deze algoritmes kom je terecht in een soort bubbel van informatie die je visie bevestigt waardoor je niet meer uitgedaagd wordt om kritisch te zijn en je eigen ideeën in twijfel te trekken.

Bots

Daarnaast is er een toename van social bots die bestaan uit nepaccounts op sociale media en zich voordoen als echte personen. Deze bots kunnen invloed uitoefenen door haatdragende taal te verspreiden en zo mensen op te hitsen of de publieke opinie te beïnvloeden. Ook kunnen er hashtags aangemaakt worden die de mening van zeer weinig mensen reproduceren, maar door een groot aantal bots worden gedeeld, waardoor het lijkt dat veel mensen deze mening delen. Daarnaast blijven internettrollen een aanwezig fenomeen, waarbij een echt persoon verdeeldheid zaait op sociale media en bepaalde groepen mensen probeert te frustreren en boos te maken. 

Menselijke actoren

Desinformatie wordt echter zeker niet alleen verspreid via technologie. Ook individuen of influencers met een bepaalde agenda, lobbygroepen, organisaties enz. kunnen doelbewust verkeerde of uit zijn context gehaalde informatie de wereld insturen, al dan niet versterkt door technologische middelen. Op die manier proberen zij een bepaalde agenda te sturen.

Wat kan je zelf doen?

Het is bijzonder belangrijk dat je je bewust bent van de verschillende mogelijke beïnvloedingspraktijken en technieken en steeds kritisch omgaat met informatie. Baseer je bij het zoeken naar informatie vooral op betrouwbare, officiële kanalen, zoals overheidswebsites of de grote nieuwsmedia en wees voorzichtig met de informatie die je leest en deelt op sociale media. 

Op deze pagina rond desinformatie vind je tips over hoe je desinformatie kan herkennen en hoe je jezelf er beter tegen kan beschermen. 

Zo kan je jezelf enkele vragen stellen: 

• Wie is de auteur van het artikel of bericht? 
• Wanneer is het bericht of de tekst geschreven en gedeeld? 
• Op welke bronnen baseert de auteur zich? Is het geloofwaardig?
• Met welk doel is de tekst of het bericht geschreven? 
• Vind ik dezelfde informatie ook in andere bronnen? 
• Heeft de tekst een merkwaardige vorm?
  • Staat de tekst vol schrijffouten, uitroeptekens of hoofdletters?
  • Is de titel zeer overdreven of misleidend?

In de donwloads vind je een overzichtelijke affiche met 10 vragen die je helpen om betrouwbare bronnen te identificeren en je te wapenen tegen desinformatie.